Fabryka Maszyn Żniwnych w Płocku to zakład z długimi tradycjami. Już w latach 70-tych XIX wieku M.S. Sarna produkował tu proste urządzenia i maszyny rolnicze jak pługi i sieczkarnie. Jego zakład mieścił się pomiędzy ulicami: Sienkiewicza, Bielską i Królewiecką. W okresie międzywojennym firma kontynuowała swą wcześniejszą działalność, lecz dopiero po drugiej wojnie światowej fabryka rozwinęła skrzydła.

Jacek Gembara

W 1945 roku utworzona przez Niemców w czasie wojny z trzech mniejszych zakładów fabryka pod nazwą „Płockie Zakłady Przemysłowe w Płocku” ruszyła w godnym podziwu tempie. Organizacyjnie została podporządkowana Zjednoczeniu Przemysłu Metalowego i Elektronicznego na Okręg Łódzki. Produkcja wozów konnych, wialni i śrutowników w PZPP ruszyła już w czerwcu 1945r.. W tym czasie zakład zatrudniał 202 pracowników, lecz już w 1947r. liczba ta wzrosła do 742.


Kombajn S-4
W roku 1948 w zakładach zrodził się pomysł zbudowania własnej żniwiarki. W owych czasach żniwiarką nazywano ciągane za koniem lub traktorem urządzenie, które ścinało zboże i układało je w „pokosy”, czyli w rządki. Kilka miesięcy później p. Anioł Urbański wraz z kilkoma współpracownikami miał już działający model. Pierwsza żniwiarka naturalnych już rozmiarów była gotowa 16 czerwca 1948 roku. Do drugiego lipca zmontowano dalsze 14 sztuk. To był prawdziwy sukces na skalę krajową i jednocześnie przełom w dziejach fabryki, odnotowany w prasie ogólnopolskiej. O wydarzeniu tym nakręcono również film, który przyciągnął uwagę całej Polski. W oficjalnym pokazie w Grodkowie wziął udział minister rolnictwa Dąb-Kocioł.
W latach pięćdziesiątych polskie rolnictwo rozwijało się bardzo szybko i wkrótce żniwiarki z Płocka okazały się niewystarczające. Pomyślano wówczas o skonstruowaniu samobieżnej maszyny żniwnej (żniwiarko – młocarni) – czyli kombajnu.
Oficjalne płockie publikacje przechodzą w tym miejscu od razu do opisu produkowanego kombajnu pomijając pewien istotny szczegół. Otóż nasz pierwszy kombajn ZMS-4 nie do końca był rezultatem naszej myśli technicznej. Trzeba to uczciwie przyznać. Kombajn ten był produkowany w ZSRR pod nazwą Staliniec S-4 już od 1947 roku. Bazował na amerykańskiej maszynie IH-123 SP firmy International Harvester, zaprezentowanej w 1942 roku. Na początku lat 50-tych sprowadzano te maszyny prosto z ZSRR. Aby pokryć zapotrzebowanie polskiego rynku podjęto decyzję o zakupie licencji. I tak w 1954 roku bramy naszej fabryki opuścił pierwszy kombajn ZMS-4 (Żniwiarko Młocarnia Staliniec 4), który zadebiutował publicznie w 1954 roku, na pochodzie pierwszomajowym, ma się rozumieć.


Kombajn S-4 - przekrój

Po zakończonych uroczystościach pierwszomajowych kombajn przekazano do Instytutu Doświadczalnego Rolnictwa w Warszawie, gdzie został poddany próbom wytrzymałościowym i eksploatacyjnym. Produkcja kombajnu odbywała się w dużej hali za miastem, przy ulicy Otolińskiej
Licencja nie obejmowała jednak zespołu silnika, stąd od początku produkcji stosowano polski silnik sześciocylindrowy, benzynowy, z FSC w Starachowicach, o nazwie S-43. Odbiór mocy odbywał się z obu końców wału. Z lewej strony napęd szedł na mechanizmy jezdne, a z prawej – na żniwne. Nasi konstruktorzy pod kierownictwem Tadeusza Michalskiego wprowadzili sporo zmian w konstrukcji kombajnu. Szefem prototypowni, gdzie montowano pierwszy egzemplarz był wówczas Stefan Kolasiński. Od początku więc kombajn ZMS-4 różnił się od radzieckiego wzorca.


Kombajn S-4 - podczas pracy

Przy okazji, warto wyjaśnić kilka szczegółów technicznych. Młocarnia była niemal identyczna jak w rosyjskim S-4. Bęben młocarni (nr 11 na schemacie) osadzony był w dwurzędowych łożyskach kulkowych. Jego średnica wynosiła 550 mm. Długość, a raczej szerokość 874 mm. Jego prędkość obrotową można było zmieniać w zakresie 400 – 1335 obr./min. poprzez zastosowany w napędzie wariator, który służył do bezstopniowej regulacji przełożenia. W kombajnie zastosowano wytrząsacz czteroklawiszowy, kaskadowy (nr 22 na schemacie). Pod spodem umieszczone były sita (nr 17 i 18): górne sito żaluzjowe o skoku 60 mm i dolne o skoku 35 mm. Pod sitami umieszczony był wirnik wialni (nawiewu powietrza do wydmuchiwania plew – nr 14 na schemacie), o regulowanej gardzieli wlotu powietrza.