PWS-A był jednym z myśliwców używanych i produkowanych w Polsce, który nie zyskał takiego rozgłosu jak P.11 czy P.24, ale bez którego historia polskiego lotnictwa byłaby uboższa. Najpierw jednak, chciałbym przedstawić jego (w pewnym sensie) protoplastów: Avie B.21 i BH.33

Jakub Marszałkiewicz

Avia B.21
Na początku lat 20-tych Siły Powietrzne Czechosłowacji potrzebowały nowego myśliwca, by zastąpić starzejące się już SPADy S.VII i samoloty A-18. Początkowo zakłady Avia (Avia Spolecnost pro Prumysl Letecki) w Czakowicach, z inżynierami Pavlem Benesem i Miroslavem Hajnem na czele, zaprojektowały bardzo obiecujące dolnopłaty B.3 i B.19.


Avia BH.6
Niestety w czasie testów prototyp B.19 rozbił się, co spowodowało utratę zaufania do jednopłatów i zmianę koncepcji na samoloty dwupłatowe. Na wiosnę 1923r. oblatano prototyp dwupłatowego myśliwca BH.6, który wykazywał doskonałe własności lotne. W czasie jednego z lotów na jego pokładzie wybuchł pożar, co doprowadziło do katastrofy. Mimo to nie zrezygnowano z tego projektu i jeszcze tego samego roku zbudowano kolejny, nieco zmodyfikowany prototyp. Oznaczenie BH. było skrótem nazwisk konstruktorów Benesa i Hajna.
Po kolejnych, tym razem udanych testach BH.6 został zamówiony przez Siły Powietrzne Czechosłowacji, pod oznaczeniem Avia B.17. Pomimo drobnych problemów z zespołem napędowym rozpoczęto produkcję seryjną. Pierwsze B.17 trafiły do jednostek pod koniec 1924r. Inż. Benes zmodyfikował wkrótce konstrukcję B.17 wprowadzając nowy profil płatów oraz nowy kształt kadłuba, lotek  i stateczników. Poza tym inaczej poprowadzono linki oraz zmodyfikowano zbiornik z cieczą chłodzącą. Pierwszy prototyp tak przeprojektowanego samolotu oznaczony już jako Avia B.21 dostarczono w na początku 1925r. do 32.Eskadry 1.Pułku Myśliwskiego w celu przetestowania. Piloci byli pod dużym wrażeniem możliwości akrobacyjnych tego myśliwca. Pierwsze maszyny seryjne opuściły fabrykę już w czerwcu 1925r.
Na samolocie tym latał słynny czeski pilot akrobacyjny st. kpt. F. Malkovski. Jego Avia była pomalowana w całości na czerwono (oprócz dolnych powierzchni, które pozostawiono w kolorze srebrnym), przez co otrzymała imię ”Rudy dabel”. Pilot ten wsławił się wieloma niesamowitymi pokazami akrobacyjnymi, zarówno w Czechosłowacji jak i za granicą (w tym także w Polsce). Na B.21 latało także wielu innych pilotów akrobacyjnych, np. Novak, Siroky i Hubacek.



Avia B.21 pozwoliła Czechosłowackiej „Szkole Akrobacyjnej” na osiągnięcie niezwykle wysokiego poziomu.
Czechosłowacka reprezentacja wygrała na swoim B.21 międzynarodowe pokazy myśliwców w Brukseli, co spowodowało zainteresowanie tym samolotem ze strony Belgijskich Sił Powietrznych. Zwycięski samolot zakupiły (wraz z prawami licencyjnymi) belgijskie zakłady SABCA, gdzie zbudowano 39 tych myśliwców.