Dane techniczne (bh.33/Pws-a):
| Silnik: 9-cylindrowy Gnome-Rhone Jupiter S IV, typ 9Ab o mocy 420 KM (309 kW), chłodzony powietrzem. |
| Uzbrojenie: dwa zsynchronizowane k.m. Vickers wz.09/18 kal.7,92 mm z zapasem amunicji 2 x 500 pocisków. Celownik kolimatorowy Chretien. |
| Wyposażenie: radio z prądnicą śmigiełkową, 2 aparaty fotograficzne (umieszczone za kabiną pilota), inhalator, fotokarabin K-28 oraz rakietnica z 10 nabojami oraz podstawowy zestaw przyrządów (busola Rudolp (BH.33) lub PZO-Kolberg (PWS-A), prędkościomierz z rurką Pitota, wysokościomierz barometryczny oraz prawdopodobnie wariometr). |
| Rozpiętość górnego płata: 8,9 m Rozpiętość dolnego płata: 8,5 m |
| Długość: 7,04 m Wysokość: 2,79 m |
| Powierzchnia nośna: 21,86 m2 |
| Masa własna: 924 kg Masa użyteczna: 420 kg Masa całkowita: 1324 kg |
| Prędkość maksymalna: 242 km/h (na wysokości do 3000 m) |
| Czas wznoszenia na 1000 m : około 2 min. (wg instrukcji 1 min 34 s.) Czas wznoszenia na 5000 m (wg instrukcji fabrycznej): 9 min 30s. Czas wznoszenia na 8000 m (wg instrukcji fabrycznej): 26 min 47 s. |
| Zużycie paliwa: 67,4 kg/h |
| Obciążenie mocy: 2,8 kg/KM |
| Rozbieg: 64,5 m Dobieg: 92,5 m |
| Pułap: 6840 m |
| Zasięg: 450 km |
| Pojemność zbiornika paliwa : 310 l |
| Cena (z 1933r.): płatowiec 52 899 zł, silnik Jupiter 28 193 zł, synchronizator 574 zł, przyrządy pokładowe 1191 zł, uzbrojenie 11 439 zł, ogólnie: 94 296 zł. |
PWS-A były lubiane przez pilotów, którzy chwalili ich dobrą zwrotność, wznoszenie i solidną konstrukcję.
Był on jednak przedstawicielem wymierającej już generacji dwupłatowych myśliwców ze stałym podwoziem i otwartą kabiną. Ten drewniany, częściowo kryty sklejką i płótnem samolot nie doczekał się długiej kariery.
W latach 30-tych generacje samolotów zmieniały się dużo szybciej niż obecnie. W 1934r., gdy ostatnie PWS-A wycofywano z pierwszej linii i przekazywano do treningu, w biurach konstrukcyjnych na całym świecie zaczęły powstawać już nowe koncepcje jednopłatowych myśliwców z chowanym podwoziem. Dwa lata później zakłady PZL potrafiły już produkować w pełni metalowe myśliwce Puławskiego, których konstrukcje były nieporównywalnie mocniejsze od drewnianego PWS-A. Pomimo przychylnej opinii pilotów, na PWS-A zdarzały się także wypadki. Przykładowo, 1 lipca 1933r. PWS-A nr. 4.48 pilotowany przez kpt. Jerzego Bajana stracił nagle śmigło, wał korbowy oraz fragment silnika, który został wyrwany razem z poprzednimi elementami. Awaria nastąpiła na wysokości około 2000 m w odległości 2,5 km od lotniska Rakowice. Mimo to, pilot zdołał lotem ślizgowym dotrzeć do bazy i wylądował bez szwanku. Ogólnie wypadkom uległo 15 samolotów PWS-A, w których zginęło 3 pilotów. 6 kwietnia 1938r. decyzją szefa Sztabu Głównego wycofano ostatnie PWS-A (około 20 sztuk) z eksploatacji i skasowano. Być może pojedyncze egzemplarze dotrwały do września 1939r., gdzie mogły być użyte np., jako tzw. pozorniki, czyli sztuczne cele dla przeciwnika. Nie da się tego do końca ustalić z powodu braku materiałów potwierdzających fizyczną likwidację wszystkich ostatnich PWS-A lub ich dalszych losów.
Jakub Marszałkiewicz
Akademia Obrony Narodowej
Wydział Lotnictwa i Obrony Powietrznej
Bibliografia:
1. A. Morgała „Samoloty myśliwskie w lotnictwie polskim”, Wyd. MON
2. A. Morgała „Samoloty PWS”, Wyd. MON
3. J. Rajlich, Z. Stojczew, Z. Lalak, W. Bączkowski, M. J. Murawski „Sojusznicy Luftwaffe”, cz.1 i 2, Books International - Oręż
4. T. Królikiewicz „Polski samolot i barwa”, Wyd. MON
5. D. i R. Wróbel „Dzieje lotnictwa polskiego”, Podsiedlik-Raniowski i spółka
6. A. Morgała „Samoloty wojskowe w Polsce”, Bellona
7. M. J. Murawski „Luftwaffe – działania bojowe”, Lampart
8. J. Pawlak „Polskie eskadry w latach 1918-1939”, WKŁ
9. S. Łaszkiewicz „Od Cambrai do Coventry”, Wyd. MON
10. J. Marszałkiewicz „Monografia samolotu Boeing B-29” – techniczna praca dyplomowa, Lotnicze Zakłady Naukowe
11. S. Napier & N. Miklusev „The Avia BH-33E in Yugoslav service”, SAFO vol. 26 no. 1(101), April 2002
12. Strona miłośników lotnictwa belgijskiego BAHA (http://ibelgique.ifrance.com/baha2/).
artykuł pochodzi z wydania 6 (21) czerwiec 2009
